Odnowa w Polsce

 

 

A. Zarys historii.
Na początku XX wieku – charyzmatyczne ożywienie w kościołach protestanckich.
W latach 60., po Soborze Watykańskim II – pierwsze grupy odnowy charyzmatycznej w Kościele katolickim.
Dziś już wiele milionów chrześcijan różnych wyznań doświadczyło chrztu w Duchu Świętym.
Warto więc zapoznać się z tym nurtem.

I. Początki odnowy w świecie.
a) w kościołach protestanckich
1. Znane z opisów NT (Nowego Testamentu) ożywienie charyzmatyczne pojawiło się ponownie
w początkach XX wieku, w tym samym czasie w wielu miejscach niezależnie od siebie (Armenia, Stany Zjednoczone, Walia, Indie).
2. 01.01.1901, Topeka (Kansas) – pierwsze udokumentowane świadectwo chrztu w Duchu Świętym (metodystyczna Szkoła Biblijna, pastor Charles Fox Parham).
Agnes Ozman otrzymuje chrzest w Duchu i dar języków: the touch felt round the world.
3. 04.1906, Los Angeles – ruch zwany zielonoświątkowym zapoczątkował na szerszą skalę czarny pastor William J. Seymour:
– głosił potrzebę dwóch chrztów – z wody (na odpuszczenie grzechów) oraz w Duchu (połączony
z otrzymaniem daru języków),
– akcja misyjna na niespotykaną skalę (przez 3 lata po 3 nabożeństwa 7 dni w tyg.),
– cud zjednoczenia białych i czarnych w uwielbieniu,
– wielki rozwój liczebny w USA i w świecie, zarazem ośmieszanie i odrzucenie ze strony macierzystych kościołów protestanckich
– narodziny klasycznych kościołów pentekostalnych, których cechą charakterystyczną stała się otwartość na nadzwyczajne działanie Ducha Świętego (1906 – Norwegia; 1919 – Odessa);
– dziś: 11 000 denominacji i 200 mln wyznawców; największe po katolikach wyznanie chrześcijańskie
4. W latach 60. – ruch neopentekostalny tj. fala „odnowy charyzmatycznej” w tradycyjnych kościołach protestanckich (John Wimber).

b) w Kościele katolickim
1. Tajemnicza zbieżność: 1-I-1901 r. Leon XIII
– intonuje Veni Creator na początek wieku;
– wydaje szereg dokumentów o Duchu Świętym (m.in. encyklika Divinum illud munus, 1897),
– inicjuje doroczny obchód nowenny przed Zesłaniem Ducha Świętego w całym Kościele;
2. w cieniu Leona XIII – błogosławiona Elena Guerra (+1914) – założycielka Oblatae Sancti Spiritus, orędowniczka odnowy Kościoła, ekumenizmu duchowego i kultu Ducha Świętego, pokorna inspiratorka wielu działań papieża; beatyfikowana przez Jana XXIII.
3. Tenże Jan XXIII modlił się w 1962 r. na rozpoczęcie Soboru Watykańskiego II: Duchu Święty, odnów w naszych czasach Twoje cuda, jakby w powtórnej Pięćdziesiątnicy…
4. Podczas obrad Soboru w 1963 r. poważna dyskusja teologiczna dotyczyła charyzmatów. Owocem jej było zamieszczenie w Konstytucji Dogmatycznej o Kościele Lumen Gentium (nr 12) zapisu o tym, że:
Duch Święty nie tylko przez sakramenty i posługi uświęca i prowadzi Lud Boży oraz cnotami go przyozdabia, ale udzielając każdemu, jak chce (1Kor 12,11) darów swoich, rozdziela między wiernych wszelakiego stanu także szczególne łaski [charyzmaty], (…) mające na celu odnowę
i dalszą pożyteczną rozbudowę Kościoła (kardynał Leon J. Suenens, Y. Congar, K. Rahner).
5. Równolegle z działaniem Ducha na Soborze („od góry”) objawia się Jego oddziaływanie „oddolne” – wśród wiernych: luty 1967 r., Uniwersytet Duquesne w Pittsburgu – podczas weekendowych rekolekcji grupa studentów i profesorów teologii przeżywa spektakularne doświadczenie wylania Ducha Świętego i otrzymuje dar modlitwy w językach (Patti Gallagher-Mansfield).

6. Od tego czasu odnowa charyzmatyczna ogarnęła bardzo szybko wszystkie kontynenty. Widać ścisły związek między nauczaniem Soboru (inspiracja Ducha Świętego niejako „od góry”)
a równoczesną „eksplozją” konkretnego doświadczenia odnowy życia chrześcijańskiego na poziomie rozwijających się w Kościele wspólnot charyzmatycznych i in.

To opatrznościowe odkrycie charyzmatycznego wymiaru Kościoła dało początek – przed i po Soborze – niezwykłemu rozwojowi ruchów kościelnych i nowych wspólnot (Jan Paweł II do ruchów kościelnych, 1998).
7. W latach 1967-1990: ponad 72 mln. katolików w 120 krajach.

Nowa rzeczywistość – szybko zaakceptowana przez Kościół: Paweł VI w 1975 r. zaprasza na
I Kongres Odnowy do Rzymu, mówi o szansie danej przez Ducha Świętego dla Kościoła i świata; podobnie Jan Paweł II: pojawienie się odnowy jak następstwo Soboru Watykańskiego II było szczególnym darem Ducha Świętego dla Kościoła.
8. Oficjalna koordynacja Odnowy: Międzynarodowe Służby Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej (ICCRS).

II. Odnowa charyzmatyczna w Polsce.
1. I poł. lat 70. – pojawiają się spontaniczne, nieoczekiwane manifestacje działania Ducha Świętego podczas rekolekcji oazowych (Murzasichle i in.).
2. Pierwsi polscy kapłani, którzy przynieśli to doświadczenie do Polski:
– ks. Marian Piątkowski wykładowca WSD w Poznaniu, uczestnik kongresu charyzmatyczngo
w Rzymie;
– ks. Bronisław Dembowski – w czasie studiów w USA w 1976 r. (z jego inicjatywy powstała grupa modlitewna Maranatha w Warszawie).
– Sługa Boży Franciszek Blachnicki, pracownik naukowy KUL.
3. Doświadczenie chrztu w Duchu Świętym stawało się coraz powszechniejsze w kolejnych miastach Polski: w grupach Ruchu Światło-Życie, w środowiskach studenckich, czy wreszcie
w konkretnych ośrodkach duszpasterskich. W ten sposób powstawały pierwsze grupy modlitewne próbujące znaleźć swe miejsce w Kościele.
4. Pierwsze spotkanie odpowiedzialnych z grup modlitewnych (Katowice, Wrocław, Łódź, Warszawa, Białystok, Poznań): Izabelin 11-12.02.1977 r. Podjęto wówczas próbę zorganizowania wzajemnej współpracy i wymiany doświadczeń dotyczących otrzymywanych darów w tworzących się grupach modlitewnych (dar języków i proroctwa). Dużo czasu zajęła modlitwa wstawiennicza, szczególnie modlitwa o wylanie Ducha Świętego.
5. Kraków, 1977 – pierwsze w tym mieście seminarium odnowy [A. Sionek];
6. 21-22.04.1979 r., Magdalenka – spotkanie przedstawicieli prawie 50 grup z całej Polski.
Powstał zespół mający pomagać istniejącym grupom w rozwoju, we współpracy ze sobą nawzajem oraz w kontaktach z hierarchią Kościoła.
7. Ruch Światło-Życie otwiera się na dary charyzmatyczne: uznaje się za ruch charyzmatyczny
i współorganizuje I Kongres Odnowy (II KKO, Krościenko 1977).
8. W Polsce jest ponad 750 grup modlitewnych, gromadzą one ok. 30 tys. stałych członków (wg danych z listopada 2000: ok. 27 tys. Członków).
9. Członkowie Odnowy w Duchu Świętym nie ograniczają się tylko do troski o własny rozwój. Prowadzą wiele akcji ewangelizacyjnych, m.in. na ulicach miast, w szkołach i zakładach karnych. Pomagają przygotowywać młodzież do bierzmowania.
10. Z odnowy wywodzi się wiele powołań do kapłaństwa, życia konsekrowanego, do pracy
w katechezie.
11. Polscy charyzmatycy byli inicjatorami licznych przedsięwzięć wydawniczych;
m.in. miesięcznika List i krakowskiego Wydawnictwa m, obecnie jednego z największych wydawców katolickich w kraju.
12. Odnowa przenika skutecznie do środowisk twórców kultury, zwłaszcza muzyków oraz do biznesu (H. Gronkiewicz – Waltz).

13. Istnieje nieformalny statut Krajowego Zespołu Koordynatorów Odnowy w Duchu Świętym.

14. Co roku odbywają się ogólnopolskie spotkania Odnowy gromadzące znacznie więcej uczestników niż wykazują statystyki członkostwa grup odnowy.

Rok Miejsce Liczba uczestników Goście
1983 I Kongres Jasna Góra 3,5 tys. kard. Leo Suenens
1986 Jasna Góra 25 tys. o. Jacek Salij OP
1988 II Kongres Gniezno 10 tys. kard. J. Glemp, o. A. Schulz SJ,
ks. A. Zuberbier
1992 Jasna Góra 35 tys. o. Robert Faricy SJ, o. Józef
Augustyn SJ
1993 III Kongres Jasna Góra 100 tys. o. Ricardo Arganaraz
1994 Jasna Góra 150 tys. Philippe Madre
1995 Jasna Góra 220 tys. s. Briege McKenna OSC,
ks. Kevin Scallon
1996 Jasna Góra 200 tys. o. Joseph Marie Verlinde
1997 Wrocław 40 tys. bp Bronisław Dembowski
1998 IV Kongres Jasna Góra 200 tys. o. Daniel Ange
1999 Jasna Góra 100 tys. o. Raniero Cantalamessa
OFMCap.
2000 Jasna Góra 100 tys. Nikol Baldacchino
2001 Jasna Góra Fio Mascarenhas
2002 Jasna Góra s. Briege McKenna OSC,
ks. Kevin Scallon
2003 V Kongres Jasna Góra Oreste Pesare

B. Czym jest Odnowa?
Sama nazwa ruchu nawiązuje do Tt 3,5: 'anakaínosis pneúmatos 'agíou = odnowienie w Duchu Świętym

Odnowa w Duchu świętym w Kościele katolickim, zwana także katolicką odnową charyzmatyczną, nie jest jednolitym ruchem. W odróżnieniu od większości ruchów nie ma założyciela czy grupy założycieli, nie ma też listy członków. Te osoby i grupy łączy to samo doświadczenie i podobne cele.

1. Podstawowe cele Katolickiej Odnowy w Duchu świętym na podstawie Statutu ICCRS:
1. Zachęcanie do dojrzałego i nieustannego nawracania się ku Jezusowi Chrystusowi, naszemu Panu i Zbawicielowi.
2. Zachęcanie do osobistego przyjęcia Osoby Ducha Świętego, Jego obecności i mocy. Obie te łaski często przychodzą razem w doświadczeniu opisanym w NT a zwanym „chrztem w Duchu Świętym” (inaczej: „wylaniem Ducha Świętego”, „odnowieniem w Duchu Świętym”). Chodzi
o osobiste przyjęcie łaski związanej z chrztem i bierzmowaniem oraz umocnienie
w chrześcijańskiej służbie dla Kościoła i świata.
3. Prowadzenie chrześcijan do przyjęcia darów duchowych zwyczajnych i nadzwyczajnych (charyzmatów, por. KK 12) i posługiwania nimi nie tylko w odnowie charyzmatycznej, lecz szerzej w Kościele. Ich poprawne rozumienie i używanie w harmonii z innymi elementami życia Kościoła jest źródłem mocy dla chrześcijan w ich drodze ku świętości i w pełnieniu misji.
4. Popieranie dzieła ewangelizacji w mocy Ducha Świętego, również reewangelizacji chrześcijan nominalnych, ewangelizacji kultury i struktur społecznych.
5. Pielęgnowanie stałego wzrostu w świętości przez integrację charyzmatów z pełnią życia Kościoła. Odnowa zachęca do udziału w bogatym życiu sakramentalnym i liturgicznym,
do czerpania z tradycji katolickiej modlitwy i duchowości, do stałej formacji i uczestnictwa
w wypełnianiu programu duszpasterskiego Kościoła.

Te cele i wynikające z niego inicjatywy charakteryzują Katolicką Odnowę Charyzmatyczną –
to znaczy pojedyncze osoby, grupy modlitewne, wspólnoty, zespoły koordynatorów na szczeblu lokalnym, diecezjalnym i krajowym oraz dzieła apostolskie.

Dla umożliwienia łączności, współpracy i koordynacji, w 1978 r. utworzono Radę i Biuro Międzynarodowe pod patronatem kardynała Leona Józefa Suenensa (organizacja międzynarodowa, która z jednej strony zapewnia łączność i kooperację pomiędzy krajowymi strukturami odnowy,
z drugiej strony zapewnia łączność i współpracę ogólnoświatowej Odnowy ze Stolicą Apostolską).

Rada i Biuro obecnie nazywa się ICCRS – Międzynarodowe Służby Katolickiej Odnowy Charyzmatycznej (The International Catholic Charismatic Renewal Services).

ICCRS jest organizacją mającą za zadanie rozprzestrzenianie odnowy charyzmatycznej w kościele rzymskokatolickim na szczeblu ogólnoświatowym. Składają się z międzynarodowej Rady, która określa i proponuje główne założenia i przedsięwzięcia, oraz Biura w Rzymie, które jest odpowiedzialne za wypełnianie decyzji Rady. Ma autorytet służby, pewną władzę moralną. ICCRS nie stara się jednak narzucać swojego autorytetu, a tylko chce oferować swoją posługę.

2. Podstawowe elementy odnowy charyzmatycznej.
Ruch charyzmatyczny opiera się na założeniu, że chrześcijanie – podobnie jak w Kościele pierwotnym – są obdarowywani charyzmatami, którymi służą zbudowaniu wspólnoty Kościoła. Odnowa w Duchu Świętym gromadzi wielu ludzi świeckich w różnym wieku i z różnych środowisk odnajdujących dzięki niej swoje miejsce w Kościele i świecie. Osoby te tworzą grupy modlitewne, liczące od kilku do kilkuset członków. Łączy ich chrzest w Duchu Świętym – podstawowe doświadczenie wiary, znane pierwszym chrześcijanom.

a. Chrzest w Duchu Świętym, zwany także „wylaniem Ducha Świętego” lub „modlitwą odnowienia darów Ducha Świętego” nawiązuje do biblijnej i historycznej Pięćdziesiątnicy (Dz 2,1-41). W tym dniu apostołowie otrzymali Ducha Świętego, czemu towarzyszyło mówienie językami i głoszenie Jezusa z mocą (3 tys. nawróconych). Jest to wydarzenie pozasakramentalne, lecz wypływające
z sakramentu chrztu oraz bierzmowania. Polega na ożywieniu darów złożonych przez Boga
w człowieku w czasie inicjacji sakramentalnej. Wiąże się ze szczególną interwencją Ducha Świętego w życie człowieka. Dzięki niej:
– człowiek nawiązuje osobową więź z Bogiem,
– pogłębia się jego modlitwa,
– życie staje się pełne pokoju i radości związanych z bliskim przeżywaniem obecności Boga,
– pojawia się pragnienie opowiadania innym o swoim przeżywaniu wiary.
Chrzest w Duchu Świętym odbywa się zwykle podczas modlitwy całej wspólnoty z nałożeniem rąk na człowieka, który prosi o to. Często taką modlitwę poprzedza kilkutygodniowe seminarium życia w Duchu lub krótsze rekolekcje ewangelizacyjne odnowy. Prowadzi do osobistego nawrócenia, przyjęcia Jezusa jako Pana i Zbawiciela, a następnie do przyjęcia charyzmatów, by służyć innym.

b. Grupy modlitewne:
– prowadzone są najczęściej wspólnie przez duszpasterza i zespół świeckich animatorów z liderem na czele,
– uczestniczą co tydzień w spotkaniach modlitewnych, których głównym elementem jest głośna, żywa modlitwa,
– spotkania mają otwartą, luźną formę, lecz pewne elementy spotkania powtarzają się:
· zaproszenie Ducha Świętego,
· uwielbienie Boga (ten rodzaj modlitwy przeważa),
· słuchanie Słowa Bożego, nauczanie,
· osobiste świadectwo niektórych uczestników spotkania;
· modlitwa wstawiennicza,
· posługa charyzmatami.

c. Charyzmaty (gr. charisma – dar łaski) – nadnaturalne dary Ducha Świętego, udzielane różnym osobom dla budowania całej wspólnoty. Do charyzmatów zalicza się m.in. tzw. dary epifanijne, czyli nadzwyczajne (ich katalogi: 1Kor 12-14, Rz 12,4-8; 1P 4,10-11).
Paweł mówi z naciskiem: 1Kor 14:1 Starajcie się posiąść miłość, troszczcie się o dary duchowe (dosł.: ubiegajcie się o nie, gońcie za nimi!).
Charyzmaty wyliczane przykładowo przez Pawła (nie jest to bynajmniej kompletna lista) można podzielić na 3 kategorie:
– dary nauczania (dar mądrości słowa, umiejętność poznawania),
– dary będące znakami mocy Boga (dar wiary, czynienia cudów, uzdrawiania),
– dary objawienia (proroctwo, rozpoznawanie duchów, dar języków, tłumaczenie języków).
Omówienie niektórych darów:
· dar języków (glosolalia) pojawiający się często we wspólnej, jednoczesnej modlitwie uczestników.
Jest to „zwokalizowana kontemplacja” bezpojęciowa mowa lub śpiew wyrażająca modlitwę głębszą i owocniejszą, niż ta ujęta w ramy słów i pojęć; szczególnie otwiera ona na słuchanie Pana. (1Kor 14:2 Ten bowiem, kto mówi językiem, nie ludziom mówi, lecz Bogu. Nikt go nie słyszy, a on pod wpływem Ducha mówi rzeczy tajemne. 1Kor 14 4 Jeśli bowiem modlę się pod wpływem daru języków, duch mój wprawdzie się modli, ale umysł nie odnosi żadnych korzyści.)
Zdarzają się przypadki modlitwy w językach w sensie filologicznym – modlitwa lub proroctwo
w języku, którego się nie zna (np. bł. Miriam Bauardy OCD „Mała Arabka”).
Dar języków bywa też formą posługi prorockiej, w której potrzebny jest towarzyszący jej:
· dar tłumaczenia języków – polega na interpretacji treści usłyszanego przed chwilą przesłania
w językach (1Kor 14:27-28 Jeżeli korzysta ktoś z daru języków, to niech mówią kolejno dwaj, najwyżej trzej, a jeden niech tłumaczy! 28 Gdyby nie było tłumacza, nie powinien mówić na zgromadzeniu; niech zaś mówi sobie samemu i Bogu!);
· dar proroctwa — nie polega na przepowiadaniu przyszłości, lecz na przemawianiu z mocą,
w imieniu Boga, na spotkaniu modlitewnym, z przesłaniem zachęty lub napomnienia skierowanym do konkretnej grupy osób (1Kor 14,3 Ten zaś, kto prorokuje, mówi ku zbudowaniu ludzi, ku ich pokrzepieniu i pociesze);
· dar rozeznania duchowego — pozwala na bieżąco weryfikować prawdziwość innych charyzmatów, a także badać poruszenia duchowe ludzi (ważny dla prowadzącego wspólnotę);
· dar uzdrawiania, czyli dar modlitwy o duchowe, psychiczne i fizyczne zdrowie osoby proszącej
o to Boga. Znaki cudownych uzdrowień potwierdzają prawdziwość przepowiadanej ewangelii
o Jezusie.
· słowo poznania, pozwala rozpoznać i ogłosić sposób uzdrawiającego i uwalniającego działania Boga wobec konkretnych osób podczas modlitwy wstawienniczej bądź na zgromadzeniu modlitewnym

D. Nauczanie papieża.

Fragment przemówienia Jana Pawła II do delegacji włoskiej Odnowy w Duchu Świętym z okazji 30. rocznicy obecności ruchu charyzmatycznego w Italii (Rzym, 14.03.2002):
2. Tak! Odnowa w Duchu Świętym może być uważana za szczególny dar Ducha Świętego dla Kościoła w naszych czasach. Wasz Ruch, zrodzony w Kościele i dla Kościoła, jest tym ruchem,
w którym – w świetle Ewangelii – doświadcza się żywego spotkania z Jezusem, wierności Bogu
w modlitwie osobistej i wspólnotowej, ufnego wsłuchiwania się w Jego słowo, odkrywania na nowo, w żywy sposób sakramentów, lecz również odwagi pośród prób i nadziei w uciskach.
Miłość dla Kościoła i wierność jego Urzędowi Nauczycielskiemu na drodze dojrzewania eklezjalnego, wspartego przez solidną i stałą formację, są wymownymi oznakami waszego zaangażowania, które pozwoli uniknąć ryzyka polegającego na mimowolnym podążaniu za czysto emocjonalnym doświadczeniem tego, co boskie, na nadmiernym poszukiwaniu „nadzwyczajności” oraz na wycofywaniu się w stronę pewnej intymności, która unika zaangażowania apostolskiego.
4. W ostatecznej analizie wszystkie wasze działania ewangelizacyjne zmierzają do wspierania
w Ludzie Bożym stałego wzrostu w świętości. Właśnie świętość stanowi priorytet w każdej epoce, a zatem i w naszych czasach. Świętych potrzebuje i Kościół i świat, a my jesteśmy bardziej święci w takim stopniu, w jakim pozwalamy, by Duch Święty kształtował nas na podobieństwo Chrystusa. Oto sekret owego odradzającego doświadczenia „wylania Ducha Świętego”, doświadczenia charakterystycznego, które wyróżnia drogę wzrostu, jaką się proponuje członkom waszych grup
i wspólnot. Życzę z całego serca, by Odnowa w Duchu Świętym była w Kościele prawdziwym „centrum treningowym” modlitwy i ascezy, cnoty i świętości. W szczególny sposób nie przestajcie miłować i zachęcać innych do umiłowania uwielbienia, tej formy modlitwy, która w sposób najbardziej bezpośredni uznaje, że Bóg jest Bogiem i wysławia Go dla Niego samego, oddaje Mu chwałę dlatego, że jest zanim jeszcze zacznie Go wielbić za to, co czyni (por. KKK, 2639). W naszych czasach, spragnionych nadziei, służcie poznawaniu i umiłowaniu Ducha Świętego. W ten sposób pomożecie w ukształtowaniu się owej „kultury Pięćdziesiątnicy”, która jest jedynie zdolna uczynić płodną cywilizację miłości i zgodnego współistnienia między narodami. Nie przestajcie przyzywać niezmordowanie i z żarliwym naleganiem: „Przyjdź, Duchu Święty! Przyjdź! Przyjdź!” […]
[tł. ks. JM]

E. Miejsce grup odnowy w wizji duszpasterskiej.
Jakie posługi wykonuje odnowa w diecezji lubelskiej:
a. ewangelizacja uliczna („Woodstock”),
b. owocna posługa w więzieniach,
c. szkołach średnich (rekolekcje szkolne) czy wyższych,
d. przygotowanie dorosłych do bierzmowania,
e. ewangelizacja w parafiach, zakładanie grup modlitewnych,
f. zaplecze modlitewne dla proboszcza,
g. modlitwa wstawiennicza za chorych fizycznie i wewnętrznie oraz zniewolonych przez zło,
h. modlitwa za miasto (comiesięczne spotkania z modlitwą uwielbienia w Archikatedrze),
i. systematyczne formowanie świeckich świadomych swoich zadań w Kościele,
j. spotkania kobiet katolickich Magnificat;
k. pomoc w misjach jubileuszowych, animacja liturgii
… i wiele innych

F. Osobiste świadectwo:
a. niewątpliwe pogłębienie wiary, miejsce stałego osobistego nawrócenia, doświadczenie ojcostwa Boga i Ducha Świętego jako osoby;
b. otwarcie oczu na to, czym żyje Kościół dzisiaj,
c. konkretna realizacja papieskiego wezwania do Nowej Ewangelizacji: ewangelizacji w sensie ścisłym nauczyłem się właśnie w środowisku Odnowy;
d. doświadczenie modlitwy wstawienniczej i posługi uzdrawiania (sakrament chorych);
e. doświadczenie owocnej współpracy ze świeckimi,
f. konkretne oparcie (ludzkie i duchowe) dla kapłana, który nie musi być osamotniony wśród wiernych;
g. oparta na Jezusie relacja ze świeckimi jest tu komplementarna względem przyjaźni ze współbraćmi w kapłaństwie (nasze doświadczenie poniedziałkowych spotkań ze skrutacją Pisma, ciekawe, że chcą w nich uczestniczyć tylko ci, którzy mają doświadczenie wspólnot);
h. niezastąpiony instrument ewangelizacji, bez pomocy świeckich kapłan nie zrobi dziś nic! (Con il Concilio, nella Chiesa e veramente scoccata l’ora del laicato e tanti fedeli laici, uomini e donne, hanno compreso con maggior chiarezza la propria vocazione cristiana, che, per sua stessa natura,
e vocazione all’apostolato JP II do świeckich 22.11.2000);
i. Oni mogą cię nauczyć, że jest wiele rzeczy w Kościele, które oni zrobią znacznie lepiej od ciebie;
j. A równocześnie nigdzie tak jak wśród nich nie czuję się uznany jako kapłan, pasterz, spowiednik, orędownik, głowa wspólnoty.